مالاریا

مالاریا

اهم مطالب :

تعریف : سابقه مسافرت و در معرض قرار گرفتن گزش حشرات در مناطق مالاریاخیز یکی از مهمترین نکات تشخیصی است.

مالاریای بدون عارضه میتواند تنها با تب , سردرد , درد بدن و خستگی پذیری زودرس تظاهر یابد و لذا با در مراحل اولیه با آنفولانزا اشتباه میشود.

مالاریای شدید با یکی از علائم و نشانه های زیر همراه است : کاهش سطح هوشیاری ؛ تنفس دشوار ؛ ازحال رفتن ؛ کم خونی شدید ؛ کاهش قند خون ؛ زردی ؛ نارسایی کلیوی ؛ شوک ؛ امتناع از غذاخوردن یا نوشیدن آب ؛ استفراغ های مکرر و تب بالا.

اپیدمیولوژی : مالاریا در  مناطق گرمسیر و تحت گرمسیر آفریقا ؛ آمریکای جنوبی  ؛ آسیا و اقیانوسیه شیوع دارد.

این بیماری از طریق گزش حشره ای به نام آنوفل به انسان منتقل میشود.

از دیگر راه های انتقال مالاریا که به ندرت مشاهده میشود  تزریق خون آلوده به پلاسمودیوم است. گاه پشه آلوده توسط وسایل نقلیه به مناطق غیر آلوده آورده شده و در آنجا افراد مورد گزش قرار میگیرند و به مالاریا مبتلا میشوند.

تک یاخته شناسی : به انگل مالاریا پلاسمودیوم گفته میشود که از رده اپی کمپلکسا است. پنج گونه از این انگل میتوانند در انسان بیماری ایجاد کنند که شامل : پلاسمودیوم فالسیپاروم ؛ پلاسمودیوم ویواکس ؛ پلاسمودیوم اوال ؛ پلاسمودیوم مالاریه و پلاسمودیوم ناولزی است.

تشخیص آزمایشگاهی : شناسایی تک یاخته از طریق رنگامیزی خون محیطی و مشاهده اسمیر خون با میکروسکوپ نوری صورت میپذیرد. تست های تشخیص سریع نیز در دسترس هستند نظیر : BinaxNOW

درمان : درمان بر اساس شدت بیماری ؛ مقاومت دارویی ؛ سن بیمار و وضعیت حاملگی متغیر است.  در موارد مالاریای بدون عارضه عموما کلروکین درمان اصلی محسوب میشود. در موارد بیماری با پلاسمودیوم فالسیپاروم مقاوم به کلروکین , آتوواکوون ؛ پروگوانیل ؛ آرتمیسین ( آرتمتر- لومفانترین ) ویا کینین همراه با داکسی سایکلین یا مفلوکین قابل استفاده اند.

مقدمه : مالاریا از نظر لغوی به معنی هوای بد است : Mal به معنی بد و  aria : هوا یا منطقه. چون دیده میشد افرادی که به مناطق گرمسیر مهاجرت میکنند به این بیماری مبتلا میشوند. از طرفی چون پشه آنوفل در مرابها تخمگذاری و تکثیر می یابد با تصور اینکه بوی بد مرداب باعث ایجاد این بیماری میشود به این نام معروف شد.

هنوز هم با پیشرفتهای وسیع در عرصه پزشکی و بهداشت مالایا در کشورهای گرمسیر درحال توسعه دنیا تلفات دارد. هر ساله نزدیک به 200 میلیون مبتلا و ششصدهزار مرگ در اثر این بیماری رخ میدهد. حدود 40% کل جمعیت دنیا در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند . در مناطق تحت صحرای آفریقا ؛ اکثر موارد مالاریای شدید و مرگ ناشی از آن در کودکان زیر پنج سال و زنان حامله رخ میدهد.

سازمان بهداشت جهانی سالها پیش برای ریشه کن کردن مالاریا تلاش کرد. در دوران پس از جنگ جهانی دوم با توجه به تاثیر شگفت انگیز سم DDT در از بین بردن پشه آنوفل به نظر میرسید با خشک کردن مردابها و سمپاشی وسیع مناطق آلوده میتوان بیماری را ریشه کن کرد و به این ترتیب سال 1955 سال هدف سازمان جهانی بهداشت برای ریشه کنی این بیماری محسوب شد. ولی  مشخص شدن تاثیرات سوء سم DDT و سپس منع مصرف آن  در سال 1967 باز سبب شیوع بیماری شد. کشف داروی کلروکین و استفاده از آن بین سالهای 1950 تا 1970 در کاهش موارد مرگ و میر و ابتلا مالاریا بسیار موثر بود. میزان مرگ ناشی از مالاریا به کمتر از ^1/₂ موارد تا زمان قبل از پیدایش کلروکین رسید. ولی متاسفانه استفاده بیش از حد از این دارو ( صدها تن دارو برای درمان صدها میلیون بیماری در سال ) باعث شکل گیری مقاومت دارویی شد. در سال 1980 مقاومت پلاسمودیوم فالسیپاروم به کلروکین ایجاد شد و تا سال 1990 مجددا موارد مرگ و میر ناشی از مالاریا افزایش یافت. مقاومت دارویی بیش از همه به کودکان آسیب وارد کرد چون افراد بزرگسال که در مناطق آندمیک بیماری زندگی میکنند به تدریج سطح ایمنی محافظتی علیه مالاریا در بدنشان افزایش می یابد و کمتر به بیماری مبتلا میشوند. با فقدان واکسن موثر و عدم امکان ریشه کنی ناقل ؛ تقریبا کل مسئله بیماری مالاریا به درمان موثر آن بر میگردد. بعد از سال 1990 با پیدایش ترکیبات حاوی آرتمیسین (Artemisinin ) امید تازه ای در کنترل بیماری ایجاد شد و تعداد موارد مرگ کاهش یافت ولی باز بین سالهای 2001 تا 2010 مرگ ناشی از مالایا حدود 1.1 میلیون مورد در سال بود.

نوشته شده توسط  

دکتر منصور ملاعابدین 

فروردین 1395